Sygnalista to osoba, która w kontekście pracy zgłasza nieprawidłowości, mogące naruszać prawo lub zasady etyczne obowiązujące w danej organizacji. Wprowadzenie ustawy o ochronie sygnalistów ma na celu zagwarantowanie im bezpieczeństwa oraz zabezpieczenie przed działaniami odwetowymi. Czym dokładnie zajmuje się sygnalista i jakie są jego prawa oraz obowiązki?
Kim jest sygnalista?
Sygnalista, znany również jako whistleblower, to osoba, która zgłasza naruszenia prawa, o których dowiedziała się w związku z wykonywaną pracą. Warto podkreślić, że sygnalistą może być nie tylko pracownik firmy, ale także stażysta, podwykonawca, dostawca, akcjonariusz, a nawet kandydat do pracy. Kluczowym aspektem jest to, że sygnalista musi posiadać uzasadnione podstawy, by sądzić, że zgłaszane informacje są prawdziwe.
W Polsce kwestia sygnalistów została uregulowana ustawą o ochronie sygnalistów, która implementuje dyrektywę UE. Ustawa ta ma na celu ochronę osób zgłaszających nieprawidłowości przed działaniami odwetowymi oraz zapewnienie im odpowiednich warunków do zgłaszania naruszeń.
Jakie prawa ma sygnalista?
Sygnaliści są objęci szeregiem praw, które mają zapewnić im bezpieczeństwo i ochronę przed potencjalnymi działaniami odwetowymi ze strony pracodawcy lub współpracowników. Przede wszystkim sygnalista nie może być zwolniony z pracy, zdegradowany ani w żaden inny sposób ukarany za dokonanie zgłoszenia o naruszeniu prawa.
Ochrona sygnalistów obejmuje:
- zakaz zwolnienia bez wypowiedzenia lub wypowiedzenia stosunku pracy,
- zakaz obniżenia wynagrodzenia,
- zakaz przeniesienia na niższe stanowisko,
- zakaz nałożenia środków dyscyplinarnych,
- zakaz mobbingu i dyskryminacji.
W jaki sposób sygnalista może zgłosić nieprawidłowości?
Sygnalista ma do wyboru kilka kanałów, za pomocą których może zgłaszać zauważone nieprawidłowości. Są to:
Zgłoszenie wewnętrzne
Zgłoszenie wewnętrzne polega na poinformowaniu odpowiednich osób lub działów w ramach własnej organizacji o zaistniałych nieprawidłowościach. Tego typu zgłoszenia powinny być rozpatrywane zgodnie z ustaloną procedurą, która zapewnia sygnaliście ochronę oraz poufność.
Zgłoszenie zewnętrzne
Zgłoszenie zewnętrzne to przekazanie informacji o naruszeniu do organów publicznych, takich jak Państwowa Inspekcja Pracy czy organy ścigania. Jest to forma zgłoszenia, która jest stosowana, gdy wewnętrzne mechanizmy zawiodą lub gdy naruszenie ma charakter szczególnie poważny.
Ujawnienie publiczne
W wyjątkowych sytuacjach sygnalista może zdecydować się na ujawnienie publiczne, na przykład poprzez media. Jest to ostateczność, stosowana w przypadkach, gdy inne formy zgłoszeń nie przyniosły rezultatów lub gdy istnieje ryzyko zatarcia dowodów.
Ujawnienie publiczne powinno być stosowane jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdy inne formy zgłoszeń zawodzą.
Jakie obowiązki ma pracodawca wobec sygnalisty?
Wraz z wprowadzeniem ustawy o ochronie sygnalistów, pracodawcy zostali zobowiązani do stworzenia odpowiednich procedur oraz kanałów zgłoszeń, które umożliwią sygnalistom bezpieczne i poufne zgłaszanie nieprawidłowości. Pracodawca musi zapewnić sygnaliście ochronę przed działaniami odwetowymi oraz prowadzić rejestr zgłoszeń.
W szczególności pracodawca jest zobowiązany do:
- zapewnienia poufności tożsamości sygnalisty,
- wyznaczenia bezstronnej osoby lub jednostki odpowiedzialnej za przyjmowanie zgłoszeń,
- prowadzenia rejestru zgłoszeń i działań następczych,
- informowania sygnalisty o podjętych działaniach następczych w terminie do 3 miesięcy od zgłoszenia.
Jak sygnalista może uniknąć działań odwetowych?
Pomimo ustawy o ochronie sygnalistów, ryzyko działań odwetowych zawsze istnieje. Sygnalista powinien być świadomy swoich praw oraz obowiązków pracodawcy wobec niego. Kluczową rolę odgrywa tu poufność i dyskrecja w procesie zgłaszania nieprawidłowości.
Aby zminimalizować ryzyko działań odwetowych, sygnalista powinien:
- korzystać z wewnętrznych kanałów zgłoszeń, które zapewniają poufność,
- zapoznać się z obowiązującymi procedurami zgłaszania nieprawidłowości w organizacji,
- skonsultować się z prawnikiem w razie wątpliwości co do procedury lub ochrony prawnej.
Czy każda firma musi mieć sygnalistę?
Formalnie, nie każda firma musi posiadać sygnalistę jako określone stanowisko. Sygnalista „pojawia się” w momencie, gdy ktoś z pracowników lub osób związanych z firmą postanawia zgłosić zauważone nieprawidłowości. Niemniej jednak, każda firma zatrudniająca co najmniej 50 pracowników jest zobowiązana do wdrożenia procedur zgłoszeń wewnętrznych.
Warto jednak zaznaczyć, że posiadanie efektywnych mechanizmów ochrony sygnalistów i umożliwienie im zgłaszania nieprawidłowości przynosi korzyści nie tylko pracownikom, ale także całej organizacji, pomagając w zapobieganiu potencjalnym zagrożeniom i nadużyciom.
Co warto zapamietać?:
- Sygnalista (whistleblower) to osoba zgłaszająca nieprawidłowości w pracy, mogące naruszać prawo lub zasady etyczne.
- Ustawa o ochronie sygnalistów w Polsce zapewnia im ochronę przed działaniami odwetowymi, w tym zakaz zwolnienia, obniżenia wynagrodzenia czy mobbingu.
- Sygnalista może zgłaszać nieprawidłowości wewnętrznie, zewnętrznie lub publicznie, przy czym ujawnienie publiczne powinno być ostatecznością.
- Pracodawcy są zobowiązani do stworzenia procedur zgłoszeń, zapewnienia poufności tożsamości sygnalisty oraz informowania go o działaniach w ciągu 3 miesięcy.
- Firmy zatrudniające co najmniej 50 pracowników muszą wdrożyć procedury zgłoszeń wewnętrznych, co przynosi korzyści zarówno pracownikom, jak i organizacji.
